Të nderuar miq e të ftuar.

Kam kënaqësinë të shpreh edhe unë mendimin tim modest në këtë tryez të rrumbullakët, mbi një çeshtje të njohur e të prekur nga të gjithe ne. Është fjala për harmoninë dhe bashkëjetesën e maqedonfolësve të krahinës së Gollobordës me pjesën tjetër, që do ta quaja shqipfolëse. Them keshtu, pasi unë jam partizan i tezës që mbron dhe argumenton, se e folura e krahinës sonë është maqedonishtja e cila mundi të mbijetojë brez pas brezi, sigurisht me një leksik të varfër si pasojë e izolimit 50 vjeçar nga diktatura komuniste. Dhe jam kundër tezave të hedhura pa përgjegjësi sipas të cilave se qënkemi fise të ardhura këtu nga Maçukulli i Matit, Ternova apo Selishta apo ku e di unë se çfarë. Sipas kësaj teorie, ne paskemi qënë një fis endacak apo emigrantë dhe si për ironi, emigracioni brenda territorit të Shqipërisë do vazhdonte edhe ne vitet e skëterrës komuniste, e cila e shpërfytyroi mjeshtrin gollobordas në emër të ndërtimit të socializmit utopik.

Intelektualët gollobordas, që janë marrë dhe merren me mbledhjen e folklorit të kësaj krahine, e ndjenjë se sa pranë qendrojmë ne, me këngët e allet me fqinjët tanë të afërt.

Bëra këtë parantezë për të treguar se krahina e Gollobordës me gjuhën, zakonet, folkun e saj, ka bashkëjetuar, me pjesën tjetër të popullsisë shqipfolëse. Të gjithëve na ka rastisur të takojmë njerëz të ndryshëm të cilët duke jetuar e punuar me gollobordas, kanë mësuar fjalë e shprehje të gjuhës sonë: leb, voda, brat…, (bukë, ujë, vëlla).

Në Shqipëri, ashtu siç është një fakt pozitiv bashkëjetesa e feve të ndryshme, ashtu ndodh edhe në harmoninë e minoriteteve me popullsinë vendase. Mund të përmendim minoritetin grek, maqedon, aromun e te tjerë, të cilët ndër vite kanë jetuar në harmoni me shqiptarët, duke e manifestuar këtë edhe konkretisht në martesa me palën tjetër, në respektimin dhe nderimin reciprok ndaj riteve fetare. Kështu ka ndodhur edhe me Gollobordën dhe rastet e faktet janë të shumta. Duke dashur të konkretizojë këtë referat me fakte konkrete, m’u desh të shfletoj shtypin e viteve ’60 dhe pikërisht momentin historik: tërmetin e fillim Dhjetorit të vitit 1967, që shkatërroi mijëra shtëpi banimi, shumica e të cilave i përkisnin krahinës sonë Ky është shembulli më klasik, ku humanizmi njerëzor, fqinjësia e mirë triumfuan mbi fatkeqësinë natyrore. Rreth 3 mijë shtëpi banimi, që nga Klenja, Ostreni, Maqellara e Shupenza u ngritën te reja nga themelet apo u riparuan. Ja disa pasazhe nga shtypi i asaj kohe:

“Për të ndërtuar shtëpitë e dëmtuara nga tërmeti në Klenjë, së bashku me vëllezërit dibranë, punojnë korçarç, shkodranç, elbasanas e sarandjotë.”

Por shtypit të politizuar të asaj kohe nuk i shpëtojnë dhe sensacionet alla kineze, kur shkruante: “Nga Ostreni, 25 vajza shkojnë në hekurudhë. Në mes tyre e reja Zimbile Tola, e bija e Zenel Tolës e cila megjithëse e plagosur (e kishte zënë shtëpia nga tërmeti) nuk do të ndahet nga shoqet”.

Apo: “Kulla e vrojtimit kufitar ne Lladomericë ku u vra kufitari Agron Elezi u ndertua nga specialistët beratas dhe tani në kullë vigjëlon kufitari Mehmet Elezi, i vëlla i Agron Elezit”.

Pavarësisht nga politizimet është fakt se në ato vite solidar për të ndhuar njëri-tjetrin në fatkeqsi ishte një faktor positiv. Kur lexon shtypin e asaj kohë të bie në sy ky fakt e dhjetra skica, portrete, reportazhe, asnjë gazetar nuk ka shkruar për gjuhën që flitej në Gollobordë. Për sistemin komunist, ajo gjuhë ishte tabu, e ndaluar, e vdekur.

E njejta histori, do të përsëritej pas 10 vjetësh, por këtë herë tërmet tundi minoritetin grek të Sarandës. Kam qënë vetë atje i pranishëm si gazetar dhe i kisha zili se vendasit kishin më liri se ne, gjuha e tyre mësohej edhe në shkolla. Vullnetarët e sapo ardhur nga e gjithë Shqipëria i priste një banderol e madhe ku shkruhej greqisht “Mirëserdhet”. Pse të mos shkruhej dhe –“Dobrodoshli” në atë termetin e vitit 67?!

Harmonia dhe bashkëjetesa e gollobordasve me shqipfolësit është më e gjërë, tej kufijve të kësaj krahine. Shteti komunist e shrytezoi profisonin e specialistëve të Gollobordës për të ndërtuar veprat e pesëvjeçarëve dhe kjo bëri që familje të tëra në bazë fisi apo fshati të përqendroheshin kryesisht në Tiranë, Durrës, Elbasan, Berat e në shumë qytete të tjera. Atje ku shkuan ata morën me vete edhe zakonet dhe folklorin e tyre, duke u miqësuar me vendasit, duke bërë edhe martesa të ndërsjellta. Por shpërbërja demografike më e madhe e krahinës së Gollobordës u bë pas viteve 90, kur liria e fjalës dhe e mendimit fitoi qytetërinë e saj. Shpërnguljet masive në qytete të ndryshme kanë krijuar komunitete të gollobordasve, që janë rrethuar nga shqipfolës. Këtu, ata janë intgruar në jetën e qytetëruar dhe me punën e tyre kanë fituar respektin e të gjithëve, duke nxjerrë me dhjetera intelektual të profesioneve të ndryshme që konkurojnë denjësisht me koleget e tyre shqipfolës. Bashkëjetesa mes dy komuniteteve që flasin gjuhën të ndryshme ka anët e saj pozitive :

– marrin dhe japin nga kultura e tyre (doke, zakone, menyra e jetesës, etj)
– ndihmojnë nj;ri-tjetrin në raste gëzimi apo hidhërimi, duke forcuar fqinjësinë e tyre
– uniteti midis tyre, bëhet një garanci e fortë për forcimin e shtetit ku jetojnë
-mësojnë së bashku si të integrohen me kulturën e re europiane e plotë anë të mira të tjera. Të gjitha këto, gollobordasi i mençur i di, i ka mësuar jeta, i ka provuar e zbatuar. Vetem një gjë na mbetet peng. nga vijmë dhe cilët jemi? Origjina, prejardhja duhen argumentuar mbi baza shkencore. Nëse fjalori i së folmes maqedonisht të gollobordës, sipas disave, na qenka i varfër, ky nuk është faji ynë, pasi fjalorin na e varfëroi (ashtu si jetën tonë sistemi komunist, të cilit nuk i leverdiste një minoritet në këtë zonë. Gollobordasit janë inkuadruar në disa shoqata kulturore, etnografike e ndertimore. Është detyra e tyre, si dhe e studiuesve gollobordas, të nxjerin në pah të vërtetën.

Përveç këtyre strukturave, mendoj që një punë të madhe duhet të bëjë propaganda e shkruar. Nuk është e hijshme që problemet e Gollobordasve të pasqyrohen në gazetën “Bulqiza”, kur fare mirë ne mund të kemi gazetën tonë “Golloborda”. Nuk na mungojnë as forcat, as burimet financiare, sepse tashme kanë dale plot biznesmenë nga krahina jonë. Në Tirane del një gazetë e quajtur “Fterra” mban emrin e fshatit midis Borshit dhe Sarandës, që për nga numri i banorëve nuk është as sa gjysma e Trebishtit tonë. Apo gazetës “Dukati” e kështu me radhë. N.q.s dikush do të kujtohet për ta organizua punën e gazetës sonë, unë jam i gatshëm të jap ndihmën time.

Trebisht, më 19.07.2002

Fatmir Selimi, Trebisht
Gazetar dhe arsimtar, Tiranë.

Ky refert është mbajtur në tryezën e rrumbullakët “Golloborda: realitete dhe probleme” organizuar nga Qendra e Studimeve Etnike.