Драги пријатели и гости.

Имам задоволство да го изразам своето скромно мислење на оваа тркалезна маса, за прашање познато од сите нас. Станува збор за хармонијата и соживот на македонските говорители на областа на Голо Брдо со останатите, кои би ги нарекол албански говорители. Ова го велам, бидејќи сум приврзаник на тезата која ја брани и тврди дека говорниот јазик на нашата област е македонскиот, кој успеа да опстои од генерација на генерација, се разбира со сиромашна лексика како резултат на 50-годишна изолација од комунистичката диктатура. И сум против неодговорно фрлени тези според кои ние сме племиња дојдени овде од Мачукули на Мат, Трнова или Селишта или не знам од каде. Според оваа теорија, ние сме биле скитници или доселеници и иронично, емиграцијата внатре во територијата на Албанија ќе продолжи и во годините на комунистичкиот пекол, кој го обезличи голобордскиот мајстор во име на градење на утопистички социјализам.

Голобордските интелектуалци, кои се занимавале и се занимаваат со собирањето на фолклорот на оваа подрачје, чувствуваат колку ние сме блиски , со песните и маките со нашите блиски соседи.

Оваа споредба ја направив за да покажам дека областа на Голо Брдо, со својот јазик, обичаи и фолклор, коегзистирала со останатото население што зборува албански јазик. Сите сме имале шанса да запознаеме различни луѓе кои, живеејќи и работејќи со голобрдци, научиле зборови и изрази од нашиот јазик: леб, вода, брат…

Во Албанија, како што соживотот на различни религии е позитивен факт, така е и хармонијата на малцинствата со домашното население. Може да се споменат грчкото, македонското, влашкото и другите малцинства, кои низ годините живееле во хармонија со Албанците, манифестирајќи го тоа конкретно во бракови со другата страна, во меѓусебно почитување и почитување на верските обреди. Така се случи и со Голо Брдо и има многу случаи и факти. Сакајќи да го конкретизирам ова излагање со конкретни факти, морав да го прелистам печатот од 60-тите години и токму историскиот момент: земјотресот од почетокот на декември 1967 година, кој уништи илјадници станбени куќи, од кои повеќето припаѓаа на нашата област.

Најкласичен пример, каде што човечноста, добрососедството триумфираше над природната катастрофа. Околу 3 илјади станбени куќи, од Клење, Острени, Маќелара и Шупенза, се изградени нови од темел или санирани.
Еве неколку делови од тогашниот печат:

„За изградба на куќите оштетени од земјотресот во Клење, заедно со браќата Дебрани работат Корчени, Шкодрани, Елбасанчани и Сарандиоти.

„Жителите на селото Горно Блато и проширената задруга Мајтар повторно изградија 30 куќи, со помош на браќата од Голо Брдо”.

„Над 1.000 работници од областите Селишта, Мухури, Слова, Фуша-Алиас работат во селата Клење, Острени”.

Но нa тогашниот политизиран печат, не им побегна и ала кинеските сензации кога напиша: „Од Острени 25 девојки одат на изградба на железницата. Меѓу нив е и младата Зимбиле Тола, ќерката на Зенел Тола, која иако се повреди во земјотресот нема да се одвои од другарките“.

Или: „Граничната караула во Владимерица каде што беше убиен граничарот Агрон Елези се изгради од Бератските специјалисти и сега над кулата чува граничарот Мехмет Елези, братот на Агрон Елези”.

Без разлика на политизацијата, факт е дека во тие години солидарноста да си помагаме во несреќа беше позитивен фактор. Кога ќе го прочитате тогашниот печат, ќе го забележите овој факт, десетици прилози, портрети, извештаи, ниту еден новинар не напишал за јазикот што се зборува во Голо Брдо. За комунистичкиот систем тој јазик беше табу, забранет, мртов.

Истата приказна ќе се повтореше по 10 години, но овој пат земјотресот го потресе грчкото малцинство во Саранда. Таму и самиот бев присутен како новинар и им завидував затоа што мештаните имаа поголема слобода од нас, нивниот јазик се изучуваше и во училиштата. Новопристигнатите волонтери од цела Албанија ги чекаше голем транспарент на кој на грчки пишуваше „Добредојдовте“. Зошто да не се напишеше “Добредојдовте” и во тој земјотрес од 67 година?!

Хармонијата и соживотот на Голо Брдо со албанските говорители е поширока, надвор од границите на ова подрачје. Комунистичката држава ја искористи професијата на голобрдските специјалсити за да ги изгради делата на петгодишните планови и тоа предизвика цели семејства, родови или села да се концентрираат главно во Тирана, Драч, Елбасан, Берат и многу други градови. Таму каде појдоа со себе ги понесоа и нивните обичаи и фолклор, дружејќи се со мештаните и правејќи и заемни венчавки. Но, најголемиот демографски распад на областа на Голо Брдо се случи по 90-тите години, кога слободата на говорот и мислата го доби своето граѓанство. Масовните миграции во различни градови создадоа заедници на Голо Брдо, кои се опкружени со албански говорници. Овде тие се интегрираа во цивилизираниот живот и со својата работа ја стекнаа почитта од сите, продуцирајќи десетици интелектуалци од различни професии кои достоинствено се натпреваруваат со нивните колеги албански говорници. Соживотот помеѓу две заедници кои зборуваат различни јазици има свои позитивни страни:

– земаат и даваат од нивната култура (обичаи, традиции, начин на живот итн.)

– си помагаат во моменти на радост или тага, зацврстувајќи го своето соседство

– единството меѓу нив станува силна гаранција за зајакнување на државата во која живеат

– учат како заедно да се интегрирате со новата европска култура, и многу други добри страни. Сите овие, мудриот голобрдјанин ги знае, животот го научил, ги пробал и ги применил. Само едно не мачи. Од каде доаѓаме и кои сме? Припадноста, потеклото мора да се аргументира на научна основа. Ако според некои речникот на македонскиот јазик на Голо Брдо е сиромашен, тоа не е наша вина, бидејќи нашиот речник ни го осиромаши (како и нашите животи) комунистичкиот систем, кој немаше корист од постоење на малцинство на овие простори. Голобрдци се вклучени во неколку културни, етнографски и архитектонски здруженија. Нивна должност, како и на истражувачите од Голо Брдо, е да ја истакнат вистината.

Покрај овие структури, мислам дека многу треба да се работи и со писмена пропаганда. Не е елегантно што проблемите на Голо Брдо се пресликуваат во весникот „Булќиза“, кога можеме да имаме свој весник „Голо Брдо“. Не ни недостигаат ниту сила, ниту финансиски средства, бидејќи многу бизнисмени произлегоа од нашата област. Во Тирана излегува весник „Фтера“ кој го носи името на село меѓу Борш и Саранда кое по број на жители не е ни половина од нашето Требиште. Или весникот „Дукати“ и така натаму. Ако некој се сети да ја организира работата на нашиот весник, јас сум подготвен да ја дадам мојата помош.

Требиште, на 19.07.2002 год

Ова излагање е изнесено на тркалезната маса „Голо Брдо: реалности и проблеми“ во организација на Центарот за етнички студии.