Intervistë me Ismail Bojda

Ismail Bojda është një nga promovuesit e shquar të vlerave kombëtare dhe kulturore maqedonase të maqedonasve të besimit islam në Maqedoni, Kosovë, Shqipëri dhe Republikën e Turqisë. Ai me dekada është kujdesur për ruajtjen e identitetit kombëtar, zakoneve dhe traditave te maqedonasit e besimit mysliman në mbarë botën. Bojda është një nga maqedonasit më të njohur nga Gora, i cili jeton në Maqedoni dhe e çmon veprën e poetit Same Limani Zharnoski dhe prof. Dr. Niazi Limanoski, aktorë të shquar në mesin e maqedonasve me fe islame dhe të Unionit të maqedonasve me fe islame. Me të biseduam për disa tema që janë thelbësore për maqedonasit e besimit mysliman, si dhe për problemet me të cilat ballafaqohen në Maqedoni, por edhe në vendet fqinje.

Ju lutem për një koment të shkurtër për identitetin e maqedonasve me fenë islame.

– Maqedonasit me fe islame janë pjesë e rëndësishme e kombit maqedonas. Këta maqedonas jetojnë në Maqedoni, por edhe në shumë vende të tjera. Një pjesë e madhe e tyre jetojnë në zonën e Gorës të Kosovës dhe dhjetëra mijëra të tjerë si pakicë kombëtare maqedonase jetojnë në Shqipëri. Dhjetëra mijëra jetojnë gjithashtu në Turqi dhe sot e kësaj dite shumë prej tyre janë të vetëdijshëm për origjinën e tyre etnike maqedonase. Nga këtu shihet qartë se myslimanët maqedonas janë pjesë e pandashme e kombit maqedonas. Feja dhe kombi janë koncepte të ndryshme dhe nuk duhen identifikuar. Kombësia fitohet që nga lindja, ndërsa njeriu mund të ndryshojë fenë sipas dëshirës gjatë jetës së tij. Disa maqedonas, për arsye të ndryshme, i përkasin feve të ndryshme, por kjo nuk do të thotë se me ndryshimin e fesë kanë ndërruar edhe kombësinë. Për dyzet vjet ne punojmë për integrimin e maqedonasve të besimit mysliman, por ekziston një mur i madh betoni mes maqedonasve të krishterë dhe maqedonasve myslimanë. Sa për ilustrim mund të thuhet se marrëdhënia e tyre është si dy trena që lëvizin në shina paralele që nuk do të takohen kurrë. Nëse komanduesi përgjegjës për orarin gabon, dy trenat mund të përplasen. Shumë nga maqedonasit me besim islam nuk e kuptojnë se çfarë është kombi dhe feja, çfarë është më e vjetër – kombi apo feja. Shteti është pjesë e identitetit tonë të vërtetë, por ende nuk është përpunuar, nuk është pjekur në mesin e maqedonasve të besimit islam. Situata komplikohet edhe më shumë me goranët, të cilët mbetën të panjohur dhe nën ndikimin e ndikimeve të jashtme.

Pse po thellohet ndarja e strukturës kombëtare maqedonase për shkak të diversitetit konfesional?

– Për shkak të politikave të gabuara të shtetit maqedonas, veçanërisht me nënshkrimin e Marrëveshjes së Prespës dhe marrëveshjes me Bullgarinë, ne jemi vënë në një situatë ku është copëtuar struktura kombëtare maqedonase. Të mos gabohemi, Bullgaria nuk e pranoi të vërtetën për popullin maqedonas për më shumë se një shekull, dhe ne i dhamë vetes të drejtën të bëjmë lëshime kombëtare për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian. Ne si shtet gjithmonë bëjmë lëshime për çështjet kombëtare maqedonase, në vitin 1995 nën presionin e Greqisë e ndërruam flamurin me shpresë se ky do të ishte fundi, por nuk ishte kështu. Nëse merret parasysh se nuk ndalojnë presionet e jashtme të drejtuara kundër veçorive kombëtare maqedonase – gjuhës, kulturës, historisë, zakoneve etj., është thelbësore nevoja për bashkimin e maqedonasve, pavarësisht nga feja apo vendbanimi i tyre.

Cilat janë problemet e maqedonasve myslimanë në Kosovë dhe Shqipëri?

– Sot pjesa më e madhe e zonës së Gorës gjendet në Kosovë. Popullsia e kësaj ane janë myslimanë maqedonas etnik dhe dëshmia më e madhe për këtë është gjuha e pastër maqedonase që ata flasin, pavarësisht se nuk kanë jetuar asnjëherë në shtetin maqedonas. Zakonet e tyre janë tipike maqedonase, siç janë adetët për dasmën nga fshati goran i Brodit, të cilat janë identike me adetet e dasmës së famshme të Galiçnikut. Në këtë zonë festohen edhe disa festa ortodokse, edhe pse goranët janë myslimanë. Kështu p.sh., festa më e madhe në këtë zonë është dita e Shën Gjergjit, po ashtu në masë festohen edhe Krishtlindjet dhe Vangjelizmo. Në zonën e sotëm të Gorës të Kosovës ka tetëmbëdhjetë fshatra. Në këtë rajon fshatrat e përmendura ishin maqedonase. Megjithatë, në periudhën e kaluar ka pasur tentativa për shqiptrizimin e tyre. Në anën tjetër, në vitet e 90-ta të shekullit të 20-të, qeveria e atëhershme serbe, e udhëhequr nga Sllobodan Millosheviqi, në kontekstin e politikës së atëhershme ndaj shqiptarëve në Kosovë, udhëhoqi politikën e promovimit të një të ashtuquajturi identiteti goran të veçantë si diçka e ndarë nga shqiptarët dhe maqedonasit, dhe pasojat e kësaj politike ndihen edhe sot. Nga këndvështrimi i sotëm duhet përmendur veprimtarinë e shtetit bullgar përmes përfaqësive të tij diplomatike, të cilat përpiqen t’i paraqesin maqedonasit e fesë myslimane si bullgarë, edhe pse bëhet fjalë për një popull i cili dallohet nga gjuha, kultura dhe zakonet maqedonase.

Çfarë sugjeroni se duhet bërë për këtë?

– Sot për shkak të politikave të caktuara shtetërore populli maqedonas është i frikësuar dhe i hutuar, si politikisht ashtu edhe kombëtarisht. Institucionet shtetërore nuk funksionojnë, ligjet dhe shteti i së drejtës nuk respektohen, përveç kësaj, krimi është i dukshëm në çdo hap dhe sistemi shëndetësor nuk funksionon. Neglizhenca e shtetit, sidomos në aspektin ekonomik, çoi në emigrimin e popullatës së re maqedonase jashtë vendit. Kjo është veçanërisht e dukshme në rajonet ku jetojnë maqedonasit e besimit islam, si komuna e Labunishtës apo Mavrovës dhe Rostushës, prej nga kanë emigruar dhe vazhdojnë të emigrojnë drejt Bashkimit Evropian. Emigrimi i tyre është për arsye ekonomike, andaj nevojiten aktivitete që do të ofrojnë vende të reja pune për të rinjtë maqedonas me besim islam.
Zhvillimi i dobët ekonomik i komunave të përmendura dhe pakujdesia e shtetit çojnë në emigracion, por edhe në dobësimin e substratit kombëtar maqedonas, sepse të larguarit në Gjermani ose Itali bien nën ndikimin e asimilimit dhe humbasin lidhjet me mëmëdhen Maqedonia…
Prandaj duhen reforma dhe politika thelbësore që do ta ngrenë shtetin në një nivel më të lartë në lidhje me trajtimin e kësaj çështjeje. Më shumë ide nga ana ime janë përkthyer në propozime, me një gamë më të gjerë hapash ekonomike, investimesh, politike, kulturore dhe arsimore, drejtuar autoriteteve dhe të gjithë aktorëve socio-politikë që duhet të jenë të interesuar për këtë problem.
Presim një përgjigje sa më të shpejtë prej tyre.

Суштинска е потребата од сплотување на Македонците, без разлика на нивната религија или место на живеење